صورت فلکی یکسال شمسی (8) آبان : عقرب

صورت فلکی عقرب  کژدم ( SCORPION)

نام یک صورت فلکی در نیمکره جنوبی آسمان که به عقرب شباهت زیادی دارد. کمتر صورت فلکل ای را می توانید بیابید که همچون صورت فلکی عقرب نامش با مسمی باشد . این صورت فلکی در سرزمینهای شمالی در پایین آسمان دیده می شود ، اما در سرزمینهای جنوبی براستی میان صورت فلکی میزان و قوس ، عقربی به وضوح در آسمان دیده می شود . بنابراین تعجبی ندارد که صورت فلکی عقرب یکی از قدیمی ترین صورتهای فلکی به شمار می آید که انسان از حدود 5000 سال قبل از میلاد آن را با این نام شناخته است . هنگامی که این صورت فلکی در شرق طلوع می کند، صورت فلکی جبار در غرب از نظرها ناپدید می شود. انسان چنین تصور می کند که جبار، شکارچی آسمان می خواهد از سر راه عقرب کنار رود. بر اساس افسانه ای یونانی عقرب به فرمان الاهه «آرتمیس» جبار را نیش زد و به قتل رسانید. می گویند از آن زمان، جبار که به شکل صورتی فلکی به آسمان انتقال یافته است، از تمام عقربها چنان نفرت دارد، که بلافاصله در زیر خط افق غربی آسمان ناپدید می شود. برای ساکنان نیمکره ی شمالی زمین، صورت فلکی عقرب بلا استثناء صورتی تیره و ظلمانی و نشانه ی بد اقبالی و بیماری آور بود است. بر خلاف آن ساکنان نیمکره ی جنوبی این صورت فلکی را نشانه ی رویدادهای نیک و خوش اقبالی می دانند و در دم نیش مانند این جانور یک قلاب ماهیگیری بزرگ را مجسم می کنند. در یک افسانه ی پولینزیایی آمده است که مردی جوان با این قلاب ماهی بسیار بزرگی گرفت. جوان هنگامی که می خواست ماهی را به خشکی بکشد، متوجه شد که قطعه زمینی بزرگ را با کوهها، درختان و پرندگان رنگارنگ در قلاب خود دارد. او با نیروی زیادی قلاب را یکباره بالا کشید و به این ترتیب جزیره ای جدید ایجاد شد. این افسانه ی قدیمی ناظر بر این واقعیت است که بسیاری از جزیره ها بر اثر فرایندهای آتشفشانی سر بر آب برآورده اند.

این صورت فلکی کوچک منطقة البروج، چهره عقربی را تصویر می کند که با نیش خود،، جبار، این صورت فلکی فصل زمستان را کشته است. این دو صورت فلکی در دو سمت مقابل هم در آسمان قرار گرفته اند: زمانی که عقرب طلوع می کند ، جبار غروب می نماید. صورت فلکی عقرب در امتداد کهکشان راه شیری در کنار قوس واقع شده است، بنابراین از لحاظ اجرام آسمانی غنی می باشد.
آلفای عقرب همان ستاره قلب العقرب بوده که معنای انگلیسی آن "رقیب مریخ" است. علت این رقابت، سرخ رنگی این ستاره در مقیاس با رنگ سیاره مریخ سرخ روست. این ستاره یک ابر غول بوده و حدود 600 برابر قطر خورشید با قدر 1 می درخشد. قلب العقرب دارای یک همدم آبی رنگ از قدر 5 می باشد که فاصله اش 600 سال نوری است.

عقرب شامل بیش از 2 دوجین خوشه ستاره ای، با قدر 7 و 8 است که در دو طرف دم عقرب قرار گرفته اند.M7 (قدر سوم) و M6 (قدر چهارم) خوشه پروانه جسمی عالی است با هر وسیله رصدی با قدر چهارم، هر دو از خوشه های باز درخشان هستند، در حالی که M4 یک خوشه کروی قدر ششم است و در تلسکوپ بسیار زیباست. M80 که یک خوشه کروی با قدر ظاهری 5/7 است نیز در این صورت فلکی قرار دارد.

تمام مداری که زمین به دور خورشید می پیماید می تواند در این ستاره غول آسا جای گیرد ! شاید قلب العقرب در مدت زمانی کوتاه ، که هنوز نسل بشر در جهان باقی است ، با انفجاری عظیم ، انفجار ابرنواختر ( super nova ) ، از زندگی ستاره ای خود خداحافظی کند . در این صورت این ستاره هفته ها در آسمان روز نیز قابل دیدن خواهد بود ، ولی به دلیل مسافت بسیار زیاد – حدود 500 سال نوری که از زمین دارد به حیات و محیط زیست سیاره ما صدمه وارد نخواهد کرد . برای ساکنان نیمکره شمالی زمین ، صورت فلکی عقرب بلااستثناء صورتی تیره و ظلمانی و نشانه بد اقبالی و بیماری آور بوده است . بر خلاف آن ساکنان نیمکره جنوبی این صورت فلکی را نشانه رویدادهای نیک و خوش اقبالی می دانند و در دم نیش مانند این جانور یک قلاب ماهیگیری بزرگ را مجسم می کنند . در یک افسانه پولینزیایی ( Polynesia : یکی از سه بخش اصلی اقیانوسیه ، گروه پراکنده ای از جزایر شرقی و جنوب شرقی اقیانوس آرام) آمده است که مردی جوان با این قلاب ماهی بسیار بزرگی گرفت . جوان هنگامی که خواست ماهی را به خشکی بکشد ، متوجه شد که قطعه زمینی بزرگ با کوهها ، درختان و پرندگان رنگارنگ در قلاب خود دارد . او با نیروی زیادی قلاب را یکباره بالا کشید و به این ترتیب جزیره ای جدید ایجاد شد . این افسانه قدیمی ناظر بر این واقعیت است که بسیاری از جزیره ها در اثر فرایندهای آتشفشانی سر از آب برآورده اند .
کتاب صورتهای فلکی دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بیضایی
پایگاه دانشنامه ستاره شناسی
انجمن ستاره شناسی ثاقب
www.ali-azadegan.com